"కులవృత్తుల సంక్షోభం" "కులవృత్తుల చైతన్యం" పేరిట ఎన్నో వ్యాసాలు, చిరుపుస్తకాలు, సిద్ధాంత గ్రంథాలు కూడా వచ్చాయి."కులవృత్తులు" అనే పదాన్ని మరింత విస్తృతపరిచి బి.సి.వాదంగా ముందుకుతెచ్చారు. బి.సి.లలోని అన్ని గ్రూపుల వారి సాహిత్యాన్ని కలిపి బి.సి.వాద సాహిత్యంగా అట్టెం దత్తయ్య ఒక పుస్తకాన్ని తీసుకువచ్చారు. దీన్ని తెలంగాణకే పరిమితం చేయడం విశేషం. వెరసి ఇది "తెలంగాణ  బి.సి.వాద సాహిత్యం". ఇందులో మొదటి అధ్యాయం "తెలంగాణ బి.సి.వాదసాహిత్యం-పరిచయం". ఇందులో దళితులు - బహుజనులు - బి.సి.లు అంటే ఎవరో చర్చించి, ఆయా ఉద్యమాల ఆరంభ వికాసాలను తెలియజేశారు. రెండవ అధ్యాయం "తెలంగాణ పద్య కవిత్వం- బి.సి.వాదం"లో  పాల్కురికి సోమన నుండి దోరవేటి వరకు వివిధ బి సి కులాల మీద రాసిన పద్యాలను తెలియజేశారు. మూడవ అధ్యాయం" తెలంగాణ పాట - బి.సి.వాదం"లో ఆశ్రిత గాయకులు మొదలుకుని విప్లవ కవులు, దళిత వాగ్గేయకారులు రాసిన బి.సి.కులాల పాటల గురించి తెలియజేశారు. నాల్గవ అధ్యాయం "తెలంగాణ వచనకవిత్వం- బి.సి.వాదం"లో 2000సం. నుంచి వెలువడిన కవితా సంకలనాలలో తెలంగాణ ఉద్యమంతో పాటు బి.సి.ల కులవృత్తులు, వారి స్థితిగతుల కవితలు చోటుచేసుకున్నాయని, వాటి గురించి వివరించారు. అయిదవ అధ్యాయం" తెలంగాణ కథ-బిసి.వాదం"లో జి.రాములు రాసిన "ఆత్మఘోష" (1945) మొదలుకొని ఇప్పటివరకు వచ్చిన బి.సి.కథలను కులాలవారిగా విభజించడంతో పాటు, కొన్ని కులాలకు సంబంధించిన ప్రత్యేక కథా సంపుటాల గురించి కూడా తెలియజేశారు. ఆరవ అధ్యాయం "తెలంగాణ నవల-బి.సి.వాదం"లో కులాలవారీగా వచ్చిన నవలల పరిచయం చేశారు. ఏడవ అధ్యాయం "తెలంగాణ బి.సి.వాద సాహిత్య విమర్శ"లో బి.సి.సాహిత్య విమర్శగా గుర్తించిన నాలుగు పుస్తకాలతో పాటు ఎన్నో వ్యాసాలు పుస్తకాలలో, పత్రికలలో ప్రచురితం కాగా, ముందుమాటలు - చర్చల రూపంలో కూడా విమర్శ వచ్చిందని తెలియజేశారు. పరిశోధకుడు సమాచారాన్నంతా ఒక దగ్గర కుప్పబోశారు. విశ్లేషించుకోవాల్సిన బాధ్యత పాఠకుడిదే.

• కె.పి. అశోక్ కుమార్
  ప్రముఖ సమీక్షకులు, విమర్శకులు.

పరిశోధన అంటే కేవలం సేకరణ మాత్రమే కాదని.. ఒక అధ్యాయనం, పరిశీలన అని నిరూపించాడు అట్టెం దత్తయ్య. ‘తెలంగాణ బీ.సీ. వాద సాహిత్యం’ ఒక గైడ్.. ఎంచుకున్న అంశంలో ముఖ్యంగా ప్రాంతపు కులవృత్తులపై వచ్చిన సాహిత్యం పుస్తకాలల్లో ఇది ఎన్నో మెట్లు ముందుంది. నిజానికి రెండు దశాబ్దాల కాలంల నాటిని అధ్యాయనం చేయడమే పెద్ద సాహసం. అందుకోసం కులవృత్తుల పై, తెలంగాణ సాహిత్యం పై ప్రేముంటే సరిపోదు.. పరిశీలనగా పరిశోధించదగా శక్తి చాలా అవసరం. పైగా ఒక్క పక్రియపై కాకుండా తెలంగాణ పద్య కవిత్వం, పాట, వచన కవిత్వం, కథ, నవల, విమర్శలపై అంటే సామాన్యమైంది కాదు. అందుకు దత్తయ్యని మెచ్చుకోక తప్పదు. నాకు బాగా నచ్చిన విషయం parallel గా కాలాన్ని బట్టి ..కులవృత్తులు పుష్టుగా ఉన్న సమయంలో వచ్చిన సాహిత్యం, అంతరించి పోతున్న సమయంలో వచ్చిన సాహిత్యం మార్పులు ఎత్తు చూపిన విధానం..ప్రతి కులంపై వచ్చిన రచనల్ని విభజించి విపులంగా రాసిన విధానం. ప్రపంచీకరణ, వైశ్వీకరణ ప్రభావం వల్ల దెబ్బతిన్న(తింటున్న) వృత్తులపై వచ్చిన సాహిత్యపు వ్యాసాలు పత్రికలకు అంకితమవ్వకుండా, యూనివర్సిటీల్లో అకడమమిక్ గా అధ్యాయనం మాత్రమే చేయకుండా ఇలా పుస్తక రూపకంగా తీసుక రావడం ఓ మంచి ప్రయత్నం. Standard of Living అనేది పెరిగినప్పుడు కులం మీద మమకారం పోదుగానీ, కులవృత్తుల్ని మాత్రం వదిలేయడం చాలా వరకు చూస్తూనే వున్నాం. అయితే పెద్దకులపోల్లు ఇవే వృత్తులను Organised గా చేస్తూ ఎదుగుతున్న విషయం ఈ పుస్తకంలో లోతైన అధ్యయనం. అట్టెం దత్తయ్యకు అభినందనలు…

• కె.వి. నరేందర్
  కథ, నవల, నాటక రచయిత

     బి.సి.సాహిత్య పరిశోధనకు దిక్సూచి

సుమారు వెయ్యేండ్ల తెలుగు సాహిత్యంలో అనేక ప్రక్రియలు వెలువడి సాహిత్యాన్ని సుసంపన్నం చేశాయి. ప్రాచీన సాహిత్యంలో  ఇతిహాసం, పురాణం, శతకం, కావ్యం, ప్రబంధం, యక్షగానం, ఉదాహరణ,రగడ, అష్టకం మొదలగు ప్రక్రియలుంటే, ఆధునిక సాహిత్యంలో నవల, నాటకం, కథ, వ్యాసం, విమర్శ, జీవిత చరిత్ర, ఆత్మకథ మొదలగు ప్రక్రియలు వెలువడ్డాయి. ఆధునిక కవిత్వంలో భావ, అభ్యుదయ, దిగంబర, విప్లవ కవిత్వాలతోపాటు దళిత వాద, స్త్రీవాద, బి.సి.వాద,ముస్లిం మైనార్టీ వాద కవిత్వం కూడా వచ్చింది. ప్రపంచీకరణ ప్రభావం వల్ల తమ తమ అస్తిత్వాలు కోల్పోతున్న సందర్భంలో ఆయా కులాలవారు తమ అస్తిత్వాన్ని కాపాడుకోవడం కోసం ప్రయత్నం చేయడం ప్రారంభించారు. అందువల్లనే ఆధునిక కవిత్వంలో అస్తిత్వవాదాలకు ఎక్కువ ప్రాధాన్యత సంతరించుకుంది. అందులో భాగంగానే కవులు, రచయితలు తమ రచనల ద్వారా విధ్వంసానికి గురవుతున్న తమ సంస్కృతిని తమ రచనల ద్వారా స్పష్టపరిచారు. ఈ సందర్భంలో భాగంగా బి.సి. కులాలకు సంబంధించిన సాహిత్యం పద్యం, పాట, వచన కవిత్వం, కథ, నవల, విమర్శ- ఇలా బహురూపాలుగా విస్తరించింది. ముఖ్యంగా తెలంగాణలో వచ్చిన బి.సి.వాద సాహిత్యాన్ని పరిశోధిస్తూ అట్టెం దత్తయ్య రూపొందించిన గ్రంథమే  ‘తెలంగాణ బి.సి.వాద సాహిత్యం'. మొత్తం ఏడు అధ్యాయాలుగా విభజిస్తూ రాయబడిన ఈ గ్రంథాన్ని పరిశీలిద్దాం.

మొదటి అధ్యాయంలో తెలంగాణ బి.సి. వాద సాహిత్యాన్ని రేఖామాత్రంగా పరిచయం చేశాడు. ‘ కొన్ని గాయాలు మానవు, కొన్ని గాయాలు మానినట్టుగా ఉంటాయి, కొన్ని అస్తిత్వ ఉద్యమాలు కూడా గాయాల్లాంటివే. ఒక్కసారి ఉవ్వెత్తున ఎగసిన ఉద్యమం అదే స్థాయిలో నిలబడలేకపోతుంది. నిశ్శబ్దంగా మొదలైన ఉద్యమాలు ఒక్కసారిగా ఉప్పెనలా ఎగసిపడతాయి. తమ ఆశలు, ఆశయాలు సాధించడానికి ఉరకలేసే ప్రయత్నం చేస్తాయి .అంతర్గత రక్తస్రావాలు జరుగుతూనే ఉంటాయి. గుండె ఆరిపోని కుంపటిలా రాజుకుంటూనే  ఉంటుంది ' అని డాక్టర్ ఎస్. రఘు అన్నట్లుగా తెలుగు కవిత్వంలో బి.సి. వాద ఉద్యమానికి చారిత్రక నేపథ్యం ఉందన్న విషయాన్ని మనం తెలుసుకోవచ్చు. ఇతర అస్తిత్వ ఉద్యమాల వలె బి.సి. వాద సాహిత్యం కూడా వచ్చిందన్న విషయాన్ని దత్తయ్య ఈ అధ్యాయంలో చెప్పాడు.తెలంగాణ బి.సి.వాద సాహిత్యాన్ని పరిచయం చేస్తూ బి.సి.వాద సాహిత్యానికి ఒక నిర్వచనాన్ని, లక్షణాలను, సిద్ధాంత భూమికను స్థిరపరచడంలో సఫలీకృతుడయ్యాడు.పూర్తిస్థాయి బి.సి. కవిత్వంగా  ‘వెంటాడే కలాలు- వెనకబడ్డ కులాలు' సంకలన గ్రంథం రావడానికంటె ముందురోజుల్లో కొన్ని సంస్థలు ఒక అడుగు ముందుకు వేసి ‘దళిత బహుజనవాద కవిత్వం’అను ఉప శీర్షికలతో సంకలనాలు తెచ్చాయి. వాటిలో' నీలిసాహితి' సంస్థ ‘మేమే’, ‘మొగి', నీలగిరి సాహితీ సంస్థ ' బహువచనం' అను పేర్లతో సంకలనాలుగా వెలువరించాయన్న విషయాన్ని ప్రస్తావించాడు.

దళిత ససాహిత్యలోంచి ఒక పాయలాగా మొదలిడి, క్రమంగా దాని నుంచి విడివడి, ఆ తర్వాత ప్రత్యేక వాదంగా, దృక్పథంగా నిలదొక్కుకుంది బి.సి.వాద దృక్పథమంటూ ఖచ్చితమైన అభిప్రాయంతో బి.సి.లందరు ఉండాలన్న విషయాన్ని స్పష్టపరిచాడు. బి.సి. వాదమంటే ‘కులాన్ని పట్టుకొని వేలాడడం కాదు, కులవివక్షకు వ్యతిరేకంగా పోరాడడం' అన్న విషయాన్ని ప్రతి బిసి గుర్తుంచుకోవాలని సూచించాడు. బి.సి. కవిత్వం ద్వారా తమ తమ కులవృత్తులు ఏ విధంగా విధ్వంసమవుతున్నాయో తెలియజేయడమే కాకుండా బి.సి.ల ఐక్యతను చాటి చెప్పడం కూడా జరిగింది. మరికొందరైతే ఆయా వృత్తులు ఆయా కులాలకు అంటగట్టడం వల్లనే వెనుకబడిపోతున్నామనే భావనతో కవిత్వం రాస్తున్నారన్న విషయాన్ని గుర్తుచేశాడు.

రెండవ అధ్యాయంలో తెలంగాణ  ప్రాంత కవులు పద్య కవిత్వం ద్వారా బిసి వాదాన్ని ఏ విధంగా చాటిచెప్పారో తెలియజేశాడు.కులవృత్తులను ఆధారంగా చేసుకొని జీవించేవారు వెనకబడి ఉన్నారే తప్ప అభివృద్ధి చెందలేదని కవులు తమ పద్య కవిత్వం ద్వారా చెప్పిన విషయాల్ని ప్రస్తావించాడు.’ సజ్జన బిసి’శీర్షికతో మమత ఐల రాసిన పద్యాలతో పాటు మారుగొండ సాయిలు రాసిన ‘కులవృత్తులు’ అను పద్య కవితను పేర్కొన్నాడు. అంతేకాకుండా ఆయా కులాల వృత్తి నైపుణ్యాలను తమ పద్యాల ద్వారా చెప్పిన విధానాన్ని చక్కగా విశ్లేషించాడు. ఆయా కులవృత్తుల ప్రస్తావన పాల్కురికి సోమనాథుని వృషాధిప శతకంలో, పండితారాధ్య చరిత్రలో కనబడుతుందన్న విషయాన్ని తెలియజేశాడు. అదేవిధంగా గొల్ల కురుమలు, ఉప్పరులు, మున్నూరు కాపులు, దర్జీలు, విశ్వబ్రాహ్మణులు, పద్మశాలీలు, కుమ్మరులు, పిచ్చుకగుంట్లవారు,గౌండ్లు, నాయీ బ్రాహ్మణులు, మేదరులు, గంగిరెద్దులవారు, రజకులు, గంగపుత్రులు మొదలగువారి  కులవృత్తుల ప్రాధాన్యతతో పాటు వాటిని ఆధారంగా చేసుకొని జీవించడం వల్ల కలిగే సమస్యల్ని పద్య కవిత్వం ద్వారా చెప్పిన విషయాల్ని పరిశీలించి చెప్పిన విధానం బాగుంది. వివిధ కులవృత్తుల వారు పెట్టుబడిదారుల చేతుల్లో కూలీలుగా మారే  విధానాన్ని తెలిపాడు. అంతేకాకుండా దోపిడీకి గురికాకుండా పెట్టుబడిదారులను ఎదుర్కోవాల్సిన అవసరం ఉందని ఆయా కవులు చేసిన దిశానిర్దేశాన్ని ఎరుకపరిచాడు.

‘గొల్లడా' అను శీర్షికతో కేశవపంతుల వేంకట నరసింహ శాస్త్రి రాసిన పద్యాలు, దోరవేటి శ్రమదేవోభవ కావ్యంలో రాసిన కులవృత్తులకు సంబంధించిన పద్యాలు, కాపుల జీవన విధానాన్ని తెలియజేస్తూ గంగుల శాయిరెడ్డి రాసిన ‘కాపుబిడ్డ’ కావ్యం, గోశిక్ నరహరి రచించిన ‘పద్మశాలి శతకం', అవుసుల భానుప్రకాష్ రాసిన ‘ఘన శతకం', మామిండ్ల రామాగౌడ్ గౌడ వృత్తిని తెలియజేస్తూ ' మధు విక్రేత' శీర్షికతో రాసిన పద్యాలు, డాక్టర్ పాండాల మహేశ్వర్ రాసిన పద్యాలు, గంగిరెద్దుల వారి జీవితాన్ని చిత్రిస్తూ పల్లా దుర్గయ్య రాసిన ' గంగిరెద్దు' కావ్యం మొదలగునవి ఆయా కులవృత్తుల ప్రాధాన్యతను, అందులోని సమస్యల్ని చక్కగా విపులీకరించాడు.

మూడవ అధ్యాయంలో ' తెలంగాణ పాట- బి.సి.వాదం’ గురించి తెలియజేస్తూ పాటకు,మానవుడికి అనాదిగా ఉన్నటువంటి సంబంధాన్ని చక్కగా చెప్పాడు. మనిషి పుట్టింది మొదలు మరణించేంత వరకు పాటతో అల్లుకొని పోయిన మనిషి జీవితాన్ని విడమరిచి చెప్పాడు.  సకల మానవాళిని పాట ఏ విదంగా పరవశింపజేస్తుందో, ఆలోచింపజేస్తుందో, చైతన్యపరుస్తుందో, ఉద్యమింపజేస్తుందో అదేవిధంగా ఆయా కులవృత్తుల వారి బాధల్ని పాటల ద్వారా చాలామంది కవులు చెప్పడం జరిగింది. ఒకవైపు కులవృత్తుల ప్రాధాన్యతను వివరిస్తూనే మరోవైపు కులవృత్తులు ప్రపంచీకరణ ప్రభావం వల్ల ఏ విధంగా  ధ్వంసమైపోతున్నాయో  వివరించడం జరిగింది. బి.సి. కులాల ఆశ్రిత గాయకులు ఆయా కులాలకు సంబంధించిన వీరులు, నాయకులు , దాతల గురించి గానం చేస్తారు. కాని ఇప్పటికీ అన్ని బి.సి. కులాలకు సంబంధించిన ఆశ్రిత గాయకుల గురించి , వారు గానం చేసిన సాహిత్య సేకరణ సంబంధించి పరిశోధన పూర్తిస్థాయిలో జరగలేదన్న విషయాన్ని తెలియజేశాడు.

బి.సి. కులాల అస్తిత్వాన్ని తెలియజేస్తూ చాలామంది కవులు రాసిన పాటల్ని ఈ అధ్యాయంలో ప్రస్తావించడం జరిగింది. అయితే ఆయా వృత్తులకు సంబంధించిన పాటలన్నింటిని ఇక్కడ ప్రస్తావించకపోవడం గమనార్హం. రచయిత దృష్టికి రానటువంటి పాటలు కూడా చాలా ఉన్నాయని చెప్పవచ్చు. చెరబండరాజు, గూడ అంజయ్య, గోరటి వెంకన్న, జయరాజు, మిత్ర, దరువు ఎల్లన్న, కందికొండ, బండి సత్తెన్న, ననుమాస స్వామి, వయ్యా సామేలు, గుండేటి రమేష్ ,వడ్డేపల్లి కృష్ణ, స్ఫూర్తి,రాచ భూమయ్య, శమశ్రీ , నకిరేకంటి సీనయ్య మొదలగు కవులు రాసిన పాటలు ఆయా కులవృత్తుల విశిష్టతను, క్రమంగా కనుమరుగైపోతున్న కులవృత్తుల విధ్వంసాన్ని ఎరుక పరుస్తూ, బి.సి.ల ఐక్యతను చాటి చెప్పడం జరిగిందన్న విషయాన్ని తెలియజేశాడు. కేవలం పాటల్లోని భావాలను విశ్లేషించడమే కాకుండా బి.సి.లను చైతన్యపరిచే ఆవేశాన్ని రగిలిస్తూ దత్తయ్య వ్యాఖ్యానించిన విధానం బాగుంది.

నాలుగవ అధ్యాయంలో ' తెలంగాణ వచన కవిత్వం- బి.సి. వాదం' గురించి తెలియజేశాడు. ఆధునిక కవిత్వంలో వచ్చిన పరిణామాల్లో భాగంగా పాట, పద్యం తర్వాత ప్రాధాన్యతను సంతరించుకుంది వచన కవిత్వమే. అస్తిత్వ ఉద్యమాలకు ఒక విస్తృతిని కలిగించింది వచన కవిత్వం. ఇవ్వాళ అన్ని ప్రక్రియల కన్నా వచన కవిత్వమే ముందంజలో ఉందని చెప్పవచ్చు. బి.సి.ల కుల వృత్తులు, వారి స్థితిగతులను తెలియజేస్తూ అనేక వచన కవితా సంకలనాలు వెలువడ్డాయి. జూలూరు గౌరీశంకర్ సంపాదకత్వంలో ‘వెంటాడే కలాలు- వెనుకబడిన కులాలు’,' పొక్కిలి',’ ఎడపాయలు’, ‘చెమ్మస్’, సుంకర రమేష్ సంపాదకత్వంలో' తెలంగాణ కవిత’ మూడు సంపుటాలు, అఫ్సర్, వంశీకృష్ణ సంపాదకత్వంలో ‘అనేక’, ఎస్వీ సత్యనారాయణ, పెన్నా శివరామకృష్ణ సంపాదకత్వంలో ' దశాబ్ది కవిత’,చింతం ప్రవీణ్ సంపాదకత్వంలో ' సమూహం’, వి.జయప్రకాష్ సంపాదకత్వంలో' బి.సి. కవితాసంకలనం’, ‘రుంజ’ మొదలగువాటిలోని కవితలన్నీ బి.సి.ల సబ్బండ కులాల అస్తిత్వానికి నిదర్శనంగా నిలిచిన విధానాన్ని రచయిత ఈ అధ్యాయంలో వివరించాడు.

అమ్మంగి వేణుగోపాల్ రాసిన ‘బి.సి. ప్రభంజనం' కవిత బి.సి. కులాల  మూలాలను, ప్రారంభంలో వారి వృత్తులను, చరిత్ర నిర్మాణానికి, సమాజాభివృద్ధికి, సకల మానవులకు బి.సి.ల వృత్తులు ఎంతగా పనిచేశాయో, చేస్తున్నాయో సకల మానవులకు  గొంతెత్తి చెప్పింది.  డాక్టర్ బెల్లి యాదయ్య రాసిన ‘నేను గొర్రెల్ని కాస్తుంటాను’, టి కృష్ణమూర్తి యాదవ్ రాసిన' యదువంశ పుత్రులం' , భైతి దుర్గయ్య రాసిన ‘గొంగడి గోస ‘ ,తగుళ్ళ గోపాల్ రాసిన ‘నాన్న గొడ్డలి' ,అట్టెం దత్తయ్య రాసిన' కాపరి' , అవని శ్రీ రాసిన ‘నేను గొర్రెల కాపరిని’,  దెంచనాల శ్రీనివాస్ రాసిన ‘యాడీ’, ‘మనే మార్నాక్' , ఆడెపు లక్ష్మణ్ రాసిన' కొలిమి’, సుద్దాల అశోక్ తేజ రాసిన' శ్రమ కావ్యం', వెన్నెల సత్యం రాసిన ' కొలిమి నా చెలిమి' , వంగాల సైదాచారి రాసిన’ వడ్రంగి బతుకులు’ , వడ్ల సంగయ్య రాసినవ' కట్టెపురుగు తొలిసినట్టు'  ,  బాణాల శ్రీనివాస్ రాసిన' రుంజ', దాసోజు జ్ఞానేశ్వర్ రాసిన' నిక్కాక', డాక్టర్ కూరెళ్ల విఠలాచార్య రాసిన ‘కాన్ఫిడెన్షియల్ రిపోర్ట్’, వనపట్ల సుబ్బయ్య రాసిన' ధర్మచక్రం',డాక్టర్ నందిని సిద్ధారెడ్డి రాసిన' మృత్కళలు' , అన్నవరం దేవేందర్ రాసిన' బువ్వకుండ’ మొదలగు కవితల్లో ఆయా కవులు  తమ తమ కులవృత్తుల విశిష్టతను గూర్చి తెలియజేయడమే కాకుండా అవి విధ్వంసమవుతున్న తీరును తెలియజేసిన విధానాన్ని పేర్కొనడం జరిగింది. తెలంగాణ వచనకవిత్వంలో బహుజన సామాజిక, సాంస్కృతిక కోణాలనన్నింటిని ఈ అధ్యాయంలో దత్తయ్య విశ్లేషించాడు.

ఐదవ అధ్యాయంలో ‘తెలంగాణ కథ- బి.సి.వాదం’ గురించి పరిశీలించాడు . కథాసాహిత్యంలో బి.సి. కులాల స్థితిగతులను తెలియజేసిన కథలు అస్తిత్వ ఉద్యమాల కంటె ముందు నుంచే కనిపిస్తాయి. తెలంగాణ కవులు, రచయితలు ఎక్కువగా గ్రామీణ జీవితాల నుంచి వచ్చినవారు కావడం వల్ల వారి చుట్టూ ఉన్న అన్ని రకాల వ్యక్తుల గురించి, వృత్తుల గురించి కథలు రాశారు . తెలంగాణ నుంచి వచ్చిన కథాసాహిత్యంలో ఎక్కువగా గ్రామీణ జీవితాన్ని, కుల వృత్తి జీవితాన్ని తెలిపినవిగానే కనిపిస్తాయి. ఆవుల పిచ్చయ్య, గూడూరి సీతారాం ,పి.వి. నరసింహారావు, ఆదిరాజు వీరభద్రరావు, అల్లం నారాయణ మొదలగువారు కులవృత్తి ఆధారిత జీవితాలను కథలుగా మలిచి సమాజాన్ని చైతన్యం కలిగించారు. అయితే బి.సి.లు చాలా వరకు తమ కుల బాధల్ని తక్కువగా చెప్పడం జరిగిందన్న విమర్శ కూడా లేకపోలేదు. అగ్రవర్ణాల మెప్పు కోసం తమ సొంత అస్తిత్వాన్ని పక్కకు పెట్టి కథలు రాస్తున్నవారు కూడా లేకపోలేదు. కొన్ని కులాలకు సంబంధించిన కథలు ప్రత్యేక సంపుటాలుగా వెలువడిన  విషయాన్ని  రచయిత పేర్కొన్నాడు. సంగిశెట్టి శ్రీనివాస్, ఓబులేష్, వెల్దండి శ్రీధర్ ల సంపాదకత్వంలో చేనేత కథలకు సంబంధించిన' పడుగు పేకలు', కాలువ మల్లయ్య, ప్రభంజన యాదవ్, భారతిల సంపాదకత్వంలో గొల్ల కురుమలకు సంబంధించిన' వేపకాయంత నిజం', నేరెళ్ల శ్రీనివాస్ గౌడ్ వెలువరించిన గౌడ్ లకు సంబంధించిన ‘మా బతుకులు', నాయిబ్రాహ్మణుల జీవితాలకు సంబంధించి తుమ్మల రామకృష్ణ సంపాదకత్వంలో వెలువడిన ‘అడపం’, ఉప్పల నరసింహం వెలువరించిన' సబ్బండ వర్ణాల సారస్వతం' మొదలగునవి బి.సి.ల అస్తిత్వాన్ని తెలియజేసే విధంగా ఉన్నాయంటూ దత్తయ్య విడమరచి చెప్పాడు.

వివిధ కులాల జీవితాలను చిత్రించే కథలు రాసిన పి.వి. నరసింహారావు , ఆవుల పిచ్చయ్య, కాలువ మల్లయ్య, నల్ల భూమయ్య, బి.ఎస్.రాములు, భూపాల్, అల్లం రాజయ్య, పెద్దింటి అశోక్ కుమార్,అట్టెం దత్తయ్య, ప్రభంజన్ యాదవ్, కె వి నరేందర్, బోయ జంగయ్య, జూకంటి జగన్నాథం, గూడ అంజయ్య, బివియన్ స్వామి, నందిని సిధారెడ్డి, దిలావర్, వెంకట రామారావు, రేగులపాటి కిషన్ రావు, మేరెడ్డి యాదగిరిరెడ్డి, దేవేంద్ర, వెల్దండి శ్రీధర్, అంబల్ల జనార్దన్, అనిశెట్టి రజిత, జి. రాములు, శిరంశెట్టి కాంతారావు, కాలువ మల్లయ్య, నేరెళ్ల శ్రీనివాస్ గౌడ్, జాతశ్రీ, టి. సంపత్ కుమార్, ఐతా చంద్రయ్య, గూడూరి సీతారాం మొదలగు వారు రాసిన కథలను ప్రస్తావించడం జరిగింది. చాలా కథలు ప్రపంచీకరణ దుష్పరిణామాలను ఎంత ప్రభావవంతంగా రికార్డు చేశాయో కూడా దత్తయ్య ఈ అధ్యాయంలో చర్చించాడు.

ఆరవ అధ్యాయంలో' తెలంగాణ నవల- బి.సి. వాదం' గురించి వివరించాడు. తెలుగు సాహిత్యంలో  కవిత్వం  తప్ప కథ, నవల ,నాటిక, విమర్శ, వ్యాసం మొదలైన వాటిని సాహిత్యంగా పరిగణించక పోవడం గమనిస్తుంటాం. ఇతర ప్రక్రియల కన్నా కవిత్వానికి ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం కనిపిస్తుంది. మిగతా ప్రక్రియల్లో వచ్చినంతగా బి.సి.వాద సాహిత్యం నవలా ప్రక్రియలో రాలేదనే విషయాన్ని రచయిత స్పష్టపరిచాడు. సమాజంలో ఎక్కువ శాతం వివిధ కుల వృత్తులకు సంబంధించిన నవలలు రావడం చాలా అరుదు. బి.సి.ల స్థితిగతులను తెలిపే  నవలలో 1954లో వచ్చిన ‘పెరటి చెట్టు' నవలిక,1955లో వెలువడిన ‘సంఘము’ నవల ముఖ్యమైనవి. భూపాల్ రాసిన ‘గుడ్డెళ్ళ గుమ్మి మారెమ్మ', ‘పట్నమొచ్చిన పల్లె’, కాలువ మల్లయ్య రాసిన ‘సాంబయ్య సదువు', ‘భూమి పుత్రుడు', ‘బతుకు పుస్తకం' , ‘గువ్వలచెన్న’, ముదిగంటి సుజాత రెడ్డి రాసిన' సంకెళ్లు తెగాయి', దేవులపల్లి కృష్ణమూర్తి రాసిన ‘ఊరు వాడ బ్రతుకు', ‘బయటి గుడిసెలు', బి.ఎస్.రాములు రాసిన ‘జీవనయానం’, శిరంశెట్టి కాంతారావు రాసిన ‘పరంపర’ , నేరెళ్ల శ్రీనివాస్ గౌడ్ రాసిన ‘బ్రతుకుతాడు’, ‘దుల్దుమ్మ’, ‘కల్తీ బతుకులు’,  కె వి ఎల్ రాసిన’ కల్లు మండువ’ జి. రాములు రాసిన ‘పెరటిచెట్టు’ ననుమాస స్వామి రాసిన ‘మోహిని’, ఎమ్.ఎస్.ప్రాణ్ రావు రాసిన ‘ప్రజా జ్యోతి పాపన్న', ఎన్ వి తిరుపతయ్య రాసిన' జీవన సమరం' మొదలగు నవలల్లో ఆయా కులాల చిత్రీకరణ జరిగిన విధానాన్ని చక్కగా విశ్లేషించాడు. అయితే బహుజనుల జీవితాలను చిత్రీకరిస్తూ తెలంగాణలో పరిమితంగా నవలలు వచ్చాయన్న విషయాన్ని కూడా గుర్తు చేశాడు.

చివరగా ఏడవ అధ్యాయంలో ‘తెలంగాణ బి.సి. వాదం- సాహిత్య విమర్శ'ను పరిశీలించడం జరిగింది. రచయిత తన చుట్టూ ఉన్న సాంఘిక జీవితంలో మానవ సంబంధాల పట్ల ఎలాంటి వైఖరి కలిగి ఉన్నాడు, తన రచనను ఏ సామాజిక ప్రయోజనం కోసం అంకితం చేశాడు, వర్గ జీవితంతో రచయితకున్న సామాజిక తాత్విక సంబంధాలు ఏమిటి, తన రచన సంఘం మీద ఎలాంటి ప్రభావం చూపాలని ఆశిస్తున్నాడు, ఇలాంటి ప్రశ్నలన్నిటికీ శాస్త్రీయమైన సమాధానాలను ప్రశ్న ద్వారా విశ్లేషించడమే విమర్శ. బి.సి. సాహిత్య విమర్శ గురించి ప్రత్యేక పుస్తకాల రూపంలో ప్రస్తావించడం జరిగింది. కథా సాహిత్యం మీద బి.ఎస్.రాములు వెలువరించిన ' బి.సి. కథలు- ఒక విశ్లేషణ' (2000 -2010), జూలూరు గౌరీశంకర్ సంపాదకత్వంలో వచ్చిన వ్యాస సంకలనం ' ఒక కవిత 20 కోణాలు’. తెలుగు అకాడమీ వారు ప్రచురించిన తెలుగులో కవిత్వోద్యమాలు గ్రంథంలో జూలూరు గౌరీశంకర్ రాసిన వ్యాసం ‘కవిత్వంలో బి.సి. అస్తిత్వవాదం’. ఇందులో బి.సి.ల అస్తిత్వాలను, వారి  రచనల్లో మేళవించిన వేమన, పోతులూరి వీరబ్రహ్మం వంటి వారిని గూర్చి గుర్తు చేయడం కూడా జరిగింది. అదేవిధంగా బాణాల శ్రీనివాస్, సంగిశెట్టి శ్రీనివాస్ ,పగడాల నాగేందర్, జె.చెన్నయ్య , బివిఎన్ స్వామి, కె.పి.అశోక్ కుమార్, ఆచార్య ననుమాస స్వామి మొదలగు వారి విమర్శ వ్యాసాలు బి.సి.వాదాన్ని మరింత ఇనుమడింపజేసే విధంగా ఉన్నాయి. ఇటీవల కాలంలో విశ్వవిద్యాలయాలలో కూడా బి.సి. కులాల సాహిత్యం మీద పరిశోధనలు జరుగుతున్న విషయాన్ని ప్రస్తావించాడు. అయితే బి.సి. సాహిత్య విమర్శ మీద పక్షపాతం వహిస్తున్నారన్న విషయాన్ని కూడా ప్రస్తావించాడు. బి.సి.యేతర సాహిత్య విమర్శకులు కొంత న్యాయబద్ధంగా ఆలోచించాల్సిన అవసరం ఉందని సూచించడం బాగుంది. బి.సి. విమర్శకులు ఈ మధ్యకాలంలో సాహిత్య విమర్శ పునాది గోడలుగా నిలుస్తున్నారు కాని బి.సి. సాహిత్యాన్ని మాత్రం పట్టించుకోవడంలేదనే విమర్శ ఉంది. బి.సి. కవులకు, రచయితలకు విమర్శకులు ప్రోత్సాహాన్ని అందించాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉందన్న విషయాన్ని తెలియజేయడం ఎంతో సమంజసంగా ఉంది.

ఇలా తెలంగాణ  బి.సి వాద సాహిత్యంపై  ఒక పరిశోధనా గ్రంథాన్ని తీసుకొని వచ్చిన దత్తయ్య ప్రయత్నం చాలా గొప్పది. ‘ ఒక చిన్న ప్రయత్నం’ అని తాను వినయంగా విన్నవించుకున్నా అది చిన్న ప్రయత్నమేమీ కాదు, పెద్ద సాహసమే. బి.సి. సాహిత్యాన్ని పరిశోధించడమంటే  ఆయా కులాల అస్తిత్వాన్ని శోధించడమే. డాక్టర్ సాగి కమలాకర శర్మ అన్నట్లుగా  ‘వేరు వేరు కులాల వేదనాక్షరాలను విశ్లేషించే ప్రయత్నం ఈ గ్రంథం’. ఎంతో ఓపికగా బి.సి.వాద సాహిత్యాన్ని సేకరించి ప్రక్రియలవారీగా పరిశీలించడంలో సఫలీకృతుడయ్యాడు దత్తయ్య. మొత్తం బి.సి.వాద సాహిత్యాన్ని మన ముందుంచడమంటే కొండను అద్దంలో చూపే ప్రయత్నమే. ఇది భవిష్యత్తులో బి.సి.వాద సాహిత్యంపై పరిశోధన చేసేవారికి ఒక దిక్సూచిలా ఉపయోగపడుతుంది. విశేషమైన కృషి చేసి బి.సి. సాహిత్య పరిశోధనకు చక్కని బాట వేసిన దత్తయ్యకు హృదయపూర్వక అభినందనలు.

• డాక్టర్ తండు కృష్ణ కౌండిన్య
  అసిస్టెంట్ ప్రొఫెసర్, తెలుగు శాఖ,
  నాగార్జున ప్రభుత్వ కళాశాల, నల్లగొండ. తెలంగాణ.
  (తంగేడు పత్రికలో ప్రచురితం. జూన్ 2022)

• 
  

అట్టెం దత్తయ్య ఉస్మానియా పరిశోధక విద్యార్థిగా మిత్రుడు పత్తి పాక మోహన్ ద్వారా పరిచయం. మోహన్ నేషనల్ బుక్ ట్రస్టు- ఆంధ్రమహిళా సభ ప్రాంగణంలో ఉండడం వలన తరచూ మోహన్ దగ్గరికి వెళ్ళడం వలన చాలా సార్లు దత్తయ్య కలిసేవారు. అలా కొంత చనువు కూడా..

దత్తయ్య ఈ మధ్య కాలంలో "తెలంగాణా బి.సి.వాద సాహిత్యం "అనే పుస్తకాన్ని తెచ్చారు. తెలంగాణా సమగ్ర సాహిత్య చరిత్ర తయారు కావాలంటే అన్ని విభాగాల నుంచి సమగ్రంగా చర్చ జరగాలి పుస్తకాలు రావాలన్న ఆలోచన నన్ను  చాలా సార్లు వెంబడించేది. దత్తయ్య ఈ పుస్తకం చూడగానే ఆయన చేసిన ఈ పనికి చాలా సంతోషం కూడా కలిగింది. తెలంగాణా రచయితల సంఘం ఒక జూం సమావేశంలో దత్తయ్యతో  ఈ అంశం పై మాట్లాడించిన తరువాత - ఆ ప్రసంగాన్ని విని తనతో మాట్లాడి పుస్తకాన్ని అడిగి తీసుకున్నాను. నిజానికి బి.సి.సాహిత్యానికి ఉద్యమ రూపం, తనదైన గొంతుక 2000కు ఈవల కనిపిస్తుంది కాని దీని ఉనికి అస్తిత్వ దీప్తి 1854 నుంచే ఉందని నాకు చలా సార్లు అనిపించేది.కాని రచనల్లో అది వ్యక్తమయిందా లేదా అన్నది చాలా తక్కువ. పారిశ్రామికీ కరణలో ఎక్కువగా కుల వృత్తులు పరిశ్రమలుగా మారాయి.బహుశః ఈ క్రమంలో తొలుత నష్టపోయింది కుమ్మరి,కమ్మరి లాంటి కుటుంబాలు. ఉత్పత్తి కుటుంబాల ఉత్పత్తులన్నీ ఒక్కొక్కటిగా పరిశ్రమలుగా ఎలా మారాయో అర్థం చేసుకుంటే వచ్చిన సాహిత్యాన్ని అనుశీలన చేయడానికి ఒక మార్గం దొరుకుతుంది.(ఈ క్రమంలో దళితులకు సంబంధించిన వృత్తులు కూడా కొన్ని విధ్వంసమయ్యాయి.డప్పుల్లాంటి తయారీ పరిశ్రమలు చేపట్తాయి.కాని అవి బి.సి.వృత్తులు కాదు)

బహుశః చేనేతల నాటికి ఈ స్పృహ కొంత వ్యక్తమయింది.కథలు,కవిత్వం ఎక్కువగా వచ్చింది.ఇలా అస్తిత్వ చేతన వెలగడానికి కొంత సమయం పట్టింది.అస్తిత్వ సంవేదననుంచి వెలువడిన దానినే బి.సి.వాద సాహిత్యం కింద అనుశీలన చేయాలి. ఉనికి సంబంధమైన చర్చ లేకుండా బి.సి సంవేదనని,తాత్త్వికతను అర్థం చేసుకోలేం. బి.సి.అస్తిత్వంపై ప్రపంచీకరణ సందర్భంలో జరగాలి. కుల వృత్తుల విద్వంసం గురించి వచ్చిన సాహిత్యంలో గరిష్టభాగం ప్రపంచికరణ కిందే చర్చకు వచ్చింది.తరువాతి కాలం బి.సి.సమూహాలు కూడా దళితసమూహంలో కలిసి "దళిత బహుజన"తాత్త్వికతలో వ్యక్తమవడం వలన బి.సి.సాహిత్య చర్చ దళిత శీర్శికకిందే జరిగింది.2002లో కొన్ని పరిణామాల వలన వచ్చిన వెంటాడే కలాలు వెనకబడిన కులాలు ఈ చర్చను రగిలిచాల్సిన సందర్భం.కాని ఆకాలానికి వచ్చిన తెలంగాణా ఉద్యమంవలన ఈ చర్చకూడా వెనుకబడింది.సమూహం తరువాత ప్రవీణ్ తీసుకువచ్చిన అనుశీలనబి.సి.సాహిత్యవిషయంలో కొంత జతచేసింది.ఈ మూడు కారణాల వలన బి.సి.అస్తిత్వ సాహిత్యం వ్యష్టిగా అనుశీలనలకు రాలేదు.బహుసః ఈ కారణాల వల్ల దత్తయ్యకు బి.సి.విమర్శ చాలా తక్కువగా దొరికింది.248 పేజీలున్న ఈ పుస్తకంలో విమర్శాభాగం 10 పేజీలు మాత్రమే లభించింది. నవల, కథ కూడా 60 పేజీలకు మించలెదు. కాని కథలు ఎక్కువగా వచ్చాయి.బి.సి.కథా సంపుటాలు సంకలనాలు అనేకంగా కనిపిస్తాయి. ఈ పుస్తకం మొత్తంలో కవిత్వానుశీలనకు 170 పేజీలు కేటాయించారు దత్తయ్య.

మొత్తంగా బి.సి.సాహిత్యాన్ని మరో సారి ఈ పుస్తకం చర్చకు తీసుకు వస్తుంది. దత్తయ్య చేసిన ఈ పని తప్పకుండా  సాహిత్యవేత్తలకు ఉన్న సమగ్రవివేచనాభిరుచిని ప్రశ్నిస్తుంది. బి.సి.రచయితలు, కవులు పరిశోధకులు ఉన్నప్పటికీ బి.సి.సాహిత్య చరిత్ర అనే విభాగం ఒకటి ఎందుకు వేళ్లూనుకోలేదు అనే విషయాన్ని చర్చకు తెస్తుంది.దళిత బహుజన శీర్షిక కింద దళిత బి.సి.,ముస్లీం మైనారిటీ వర్గాలన్నీ సమూహంగా ఉన్నప్పటికీ ముస్లీం  సాహిత్యం గురించి కొంత చర్చ జరిగింది.(ఇది కూడా సమగ్రంగా వచ్చిందా లేదా అన్నది చర్చించుకోవాలేసే ఉంది)ఆధునిక సాహిత్యం సుమారుగా అభ్యుదయ సాహిత్యానికి ఈవల వచ్చిన సాహిత్యానుశీలనలో సాహిత్య చరిత్రలన్నీ సుమారుగా చేతులెత్తేశాయి..

ఈ అ నుశీలన కోసం దత్తయ్య పుస్తకం తప్పకుండా ఒక చర్చను తెస్తుంది.తప్పకుందా సమగ్ర తెలంగాణా సాహిత్య చరిత్ర రచనకు దోహదం చేస్తుంది.

• ఎం. నారాణయ శర్మ
  ప్రముఖ విమర్శకులు

సాహిత్యం యొక్క ప్రధాన భూమిక సమాజ‌ హితాన్ని కాంక్షించడం. రాయబడే ప్రతీ విషయం సాహిత్యం లో భాగం అవుతుందా అనే ప్రశ్నకు సమాజ శ్రేయస్సును కోరుతూ, సమాజాన్ని ప్రభావితం చేయగలిగినదైతే అది సాహిత్యంగా పరిగణించడం ఏ మాత్రం తప్పు కాదు. సాహిత్యం యొక్క పరిధిని, సాహిత్యంలోని రీతులను పనికట్టుకొని హాద్దులు నిర్ణయించడం సాధ్యం కాని పని. ఒకనాడు మౌఖిక సాహిత్యం ఆ తర్వాతి కాలంలో 11వ శతాబ్దం నాటి నన్నయ  నుండి నేటి ఆధునిక కవుల దాకా, నాటి వేదాలు, పురాణాలు, ఇతిహాసాల నుండి నేటి నానీలు, హైకూలవంటి ప్రక్రియలదాకా దేనికీ కొలమానాలు రూపొందించలేం. కాబట్టే సాహిత్యం యొక్క పరిధి విస్తృతమైంది. సామాజిక స్పృహతో పాటు, వ్యక్తిని సంకుచితత్వం నుండి విశాల భావాలోచన వికాసం వైపు పయనించేలా చేయగలిగిన శక్తి సాహిత్యానిది.

తెలుగు సాహితీ ప్రపంచాన ఎందరో గొప్ప కవుల ఉదయాస్తమానాలు జరిగినా వారు నాటిన ఆలోచనాంకురాలు సమాజాన్ని కాలానుగుణంగా ప్రభావితం చేస్తూ వున్నాయి. కొన్నిసార్లు ఆ ప్రభావం విప్లవాలకు దారితీయొచ్చు కాని అది విప్లవాత్మక వేగంతో జరుగుతుందా అనేది ఎవ్వరం నిర్ణయించలేం. తెలుగు సాహిత్యంలో సాహితీ కలాలు ఎన్నో వాదనలను, ఎన్నెన్నో వేదనలను కాగితపు కాన్వాస్ పై పుటలు, పుటలుగా చిత్రించాయి.  కాల, స్థల, పాలనా పరిస్థితులకు అనుగుణంగా  పేదల, పీడితుల కష్టాల, కన్నీటి కథలను ఎందరో కవులు సిరాచుక్కలతో వ్యవస్థపై కుమ్మరించారు. సాహితీ కలానికుండే శక్తి ప్రశాంతంగా కనిపించే అగ్ని పర్వతం లాంటిది. రచనాభిరుచి అనేది వ్యక్తి, వ్యక్తిని బట్టి మారుతుంది. అది పూర్తిగా స్వనిర్ణయ సాధికారతను కల్గి వుంటుంది. ఒకనాడు శిష్ట కులాలకు మాత్రమే అనే చందాన సాగేది పాండిత్య, రచనా ప్రస్థానం కాని నేడు  అన్ని వర్గాలకు వ్యాపించడం శుభపరిణామం. దాని వల్ల జరిగిన లాభం ఏమిటంటే? ఇతరుల భాదను చూస్తూ రాస్తున్న వ్యక్తి కంటే అనుభవించిన వాడు చేసే వ్యక్తీకరణ మరింత సహజంగా, ప్రభావవంతంగా వుంటుంది.  కుటుంబ ప్రాతిపాదికన వ్యక్తుల సమూహం చేత భాషా, ప్రాంత, కుల, మత వైరుధ్యాలచే నిర్మితమయ్యే సంక్లిష్ట వ్యవస్థ సమాజం. సాహిత్యమెప్పుడూ సాధారణ ప్రజల పక్షాన నిలిచి వారి నిత్యజీవితంలో నిక్షిప్తమై వున్న ఘోషను, గోసను వినిపించే స్వరం అవుతుంది. ఈ క్రమంలో దళిత వాదం, స్త్రీ వాదం, మైనార్టీ వాదం, బహుజనవాదం మొదలైన సాహితీ వాదాలు ఉనికిలోకి వచ్చాయి. 

ఏ వాదమైనా వ్యక్తి, వ్యవస్థ యొక్క అస్థిత్వాన్ని, జీవికను ఉనికిలో ఉంచే లక్ష్యంతో కొనసాగుతూ సమాజపు విపరీత పోకడలను నిరసించడంలో కీలక పాత్ర వహిస్తుంది. ప్రపంచీకరణ, పారిశ్రామికీకరణ మూలంగా మన సమాజాల్లో ఏర్పడిన సంఘర్షణలు, సంపీడిత పరిస్థితులను బహిష్కృతం చేసే స్వభావాన్ని కల్గి వుంటాయి. అక్కడి నుండి ఉద్భవించినవే దళిత, స్త్రీ, మైనార్టీ, బహుజన వాదాలు. ఈ క్రమంలో బిసీ వాదం అనే ప్రత్యేక వాదం ఉందా లేదా అనే ప్రశ్న తలెత్తక తప్పదు. ఈ ప్రశ్నకు సమాధానంగా నిలిచే దానికి సంబంధించిన అంశాలను చర్చించే వివిధ బీసీ వాద గ్రంథాల క్రమంలో నిలిచిన మరొక గ్రంథం "తెలంగాణ బి.సి. వాద సాహిత్యం". ఈ పుస్తక రచయిత అట్టెం దత్తయ్య. అట్టెం దత్తయ్య నేటి కామారెడ్డి జిల్లాలోని షెట్పల్లి గ్రామ వాస్తవ్యులు. ఈయన ఇటీవలే "మహభారతంలో సంవాదాలు- సమగ్ర పరిశీలన" అనే అంశంపై పరిశోధనను పూర్తి గావించారు. ఇంతకుముందు ఈ రచయిత ఆధ్వర్యంలో ‘కళ్ళం’(సాహిత్య వ్యాస రాశి) 2018 అనే గ్రంథం వెలువడింది. 

'ఆకాశంలో సగం' అనే నినాదంతో పురుషుల్లో సగభాగంగా వున్న స్త్రీలు వారి పట్ల కొనసాగుతున్న వివక్షకు వ్యతిరేకంగా స్త్రీ వాదం అనే పేరుతో పోరాడుతున్నారు. సమాజంలో సగ భాగంగా వున్న బిసీలు అనేక ఉద్యమాలలో క్రియాశీలంగా వుంటున్నప్పటికీ అటు రాజ్యాధికారమూ, ఇటు అస్తిత్వమూ లేని పరిస్థితుల్లోకి నెట్టి వేయబడ్డారు. ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో బిసిలు అస్తిత్వ, రాజ్యాధికారం వైపుగా ఆలోచించడం అవసరం. దానికై సాహిత్య, సాంస్కృతిక పునరుజ్జీవనం తథ్యంగా రావాలి. బిసీలకు చెందిన సాహిత్య, సాంస్కృతిక అంశాలు బహుజన సాహిత్యం ముసుగులో అసౌష్ఠవ రీతిలో విసిరివేసినట్లుగా వున్న సందర్భంలో వాటినంతటినీ ఒక చోటకు చేర్చడం అనివార్యమైంది. ఈ అనివార్యతను తొలగించి బిసీ సాహిత్యం యొక్క స్థాయి, వ్యాప్తిలను తెలిపిన నిర్మాణాత్మక రచన ఈ "తెలంగాణ బిసీ వాద సాహిత్యం" అంటూ ఈ పుస్తకానికి 'బహుజనుల వీలునామా' పేరుతో పీఠిక రాశారు ఎస్.రఘు గారు.

ప్రస్తుత పరిస్థితుల్లో వైశ్వీకరణం(గ్లోబలైజేషన్), వైశ్యీకరణం( వాణిజ్యీకరణం) మూలంగా చేతి వృత్తులు, కుల వృత్తులతో పాటు అన్ని వర్గాలు అస్తిత్వాన్ని కోల్పోయి వృత్తి, విషయ నైపుణ్యాలకు విలువ లేకుండా పోయింది. వాటి పర్యవసానంగా సంపద కేంద్రీకరణ, అధికార కేంద్రీకరణ పెరిగిపోయి అన్ని వర్గాలు ఆర్థికంగా, సామాజికంగా వెనుకబాటుకు గురవుతున్నాయి. వారి సామాజిక, ఆర్థిక స్థితిగతులను ఏకరువు పెట్టే క్రమంలో కొందరు స్వానుభవం చేత, మరికొందరు పరిశీలన అనుభవం చేత సాహిత్యాన్ని సృష్టించారు. ఆ సాహిత్యాన్ని సంకలనం చేస్తూ విమర్శించిన పుస్తకం ఈ " తెలంగాణ బిసీ వాద సాహిత్యం" అంటూ పుస్తక పీఠిక రాశారు సాగి కమలాకర శర్మ గారు.

"బహుజనులు దళితులు ఒక్కరే, ఇవి రెండు సమానార్థక పదాలు. ఈ విషయం గుర్తించకుండా ఎస్సీలను దళితులుగా, బిసీ లను బహుజనులుగా పేర్కొని వారి మధ్య దూరం పెంచకూడదు" (తెలంగాణ బిసీ వాద సాహిత్యం-పేజీ  24) అంటూ కాలువ మల్లయ్య స్పష్టం చేశారు. లక్ష్మీనర్సయ్య 'చిక్కనవుతున్న పాట' లో ఎస్సీ, ఎస్టీ, బిసీ కవులందరూ తమ స్వానుభావాల్ని కూర్చుతూ రాసిన కవిత్వమే దళిత కవిత్వం అన్నాడు. పరాయి పల్లవి వ్యాసంలో సతీష్ చందర్ దళిత వాడలు అగ్రహారనికి ఎంతదూరమో బిసీ పేటలకూ అంతే దూరం. హరిజనోద్దరణ‌ కవిత్వం పేరుతో పులుపు చావని బిసీ కవులు మళ్ళీ రాయనవసరం లేదంటూ ఘాటుగా స్పందించాడు. బిసీ సాహిత్యకారులు తమ కోణాల్లో సాహితీ సృజన చేస్తున్నప్పటికీ వారి సాహిత్యం బిసీ అస్తిత్వవాద సాహిత్యంగా ఎందుకు గుర్తించబడలేదు అనే ప్రశ్నను బాణాల శ్రీనివాస్ లేవనెత్తాడు. ఇదే విషయంపై ఎస్.రఘు "కొన్ని గాయాలు మానవు కాని మానినట్టుగా వుంటాయి. అస్తిత్వ ఉద్యమాలు కూడా గాయాల్లాంటివే కొన్నిసార్లు అవి ఉవ్వెత్తున ఎగసి పడలేక పోవచ్చు, కాని అంతర్గత స్రావాలు జరుగుతూనే వుంటాయి అని చెప్తూనే బిసీల కన్నా పై తరగతి వారి చేతుల్లో మూల్గిన సాహిత్యం ఇప్పుడిప్పుడే వారికి సాన్నిహిత్యంగా ముందుకు సాగుతుండడం వల్ల బిసీలు తమ అస్తిత్వవాదాన్ని బలపర్చడానికి కొంత తెగింపును ప్రదర్శించడం లేదు" అనే కారణాన్ని తెలియపరిచాడు. ఇలాంటి సమయంలో 2001లో పూర్తి బిసీ వాద కవిత్వంగా జూలూరి గౌరీశంకర్ సంపాదకత్వంలో 'వెంటాడే కలాలు- వెనుకబడిన కులాలు' అనే సంకలన గ్రంథం వెలువడింది. ఆయన అగ్రకుల అధిపత్య, భూస్వామ్య వర్గాల అణచివేతను ఎదిరించడానికి దళిత, బిసీ, మైనార్టీలందరూ కలిసికట్టుగా ఉద్యమించాలని కోరుకున్నారు. కాని ఈ విషయాన్ని దళితులు మరో కోణంలో అర్థం చేసుకున్నారంటూ 'కొత్త తొవ్వలు తీస్తున్న బిసీ కవిత్వం' అనే వ్యాసంలో పగడాల నాగేందర్ తెలుగు సాహిత్యంలో దళితవాద కవిత్వం ఒక పాయలాగ మొదలై 1995-2000 మధ్య పూర్తి పాయలాగా చీలిపోయింది. దానికి కారణం "అనాది కాలం నుండి అగ్రకులాల చేతిలో అవమానాలకు గురికావడం వల్ల వారికి వారే అన్నట్లుగా భావించడం, దాంతోపాటు బిసీలను మీరు మాతో సమానమైన పీడితులు కాదు అంటూ వారిలో నిక్షిప్తమైన ఎత్తిపొడుపు భావన" అంటూ వివరించారు. శతాబ్దాలుగా సమాజంలో, చరిత్రలో కీలక పాత్ర పోషిస్తున్న సమాజ నిర్మాతలు, సంపద సృష్టికర్తలు బిసీలు అంటూ బి.ఎస్. రాములు ఒక వ్యాసంలో తెలియపర్చారు. దళిత సాహిత్యం, మాదిగ సాహిత్యం, మైనార్టీ సాహిత్యం, గిరిజన సాహిత్యం, క్రైస్తవ సాహిత్యం అంటూ అన్నింటికీ ఒక అస్తిత్వం వుంది. కాని బిసీ సాహిత్యం మాత్రం దళిత, బహుజన సాహిత్యంలో అంతర్భాగమైన నేపథ్యంలో బిసీ సాహిత్యం 'సబ్బండ సాహిత్యం' గా బలపడాలి అంటూ కాలువ మల్లయ్య తన వాదనను తెలియపర్చారు. ఇలా పలువురు రచయితల నిర్వచన, అభిప్రాయాలతో ఈ పుస్తకంలో  బి.సి.వాదం ఎందుకు ప్రత్యేకంగా ప్రారంభమైంది, ఇది కావడానికి ప్రేరణలు, కారణాలు ఏమిటి, బి.సి.ల గురించి వచ్చిన మొదటి గ్రంథాలు ఏవి, వెలువరించిన గ్రంథాల మీద వచ్చిన కుట్రపూరిత విమర్శ, విస్మరణ, అట్లాగే బి.సి.పదాన్ని మరో పదంగా మార్చుకోవాలనే సాహితీకారులు సమావేశాల ద్వార నిర్ణయించిన పదాలు,  బి.సి.వాదం గురించి రాస్తున్న వారిలో కనిపిస్తున్న రెండు ధోరణులు వంటి విషయాలను సోపపత్తికంగా "తెలంగాణ బిసి వాద సాహిత్యం- పరిచయం"  అనే విభాగంలో చర్చించారు.

ఈ పుస్తకంలోని ప్రధాన శీర్షికల్లో మొదటి అంశం "తెలంగాణ పద్య కవిత్వం - బిసీ వాదం". పురాణం, ప్రబంధం, శతకం, ఉదాహరణం ప్రక్రియ ఏదైనా విషయాన్ని ఉద్ఘాటించడానికి పద్యం వారధిగా నిలిచింది. తెలంగాణ సాహిత్యంలో మొదటిసారిగా బిసి కులాలకు తన బసవపురాణంలో పాల్కురికి సోమనాథుడు స్థానమివ్వడంతో ప్రారంభం అయింది. పాత జ్ఞాపకాల వెలికితీత, బాధలు, వివక్షల ఇతివృత్తంతో,  వృత్తి ఆధారంగా కులం ఏర్పడిందా? కులం ఆధారంగా వృత్తి ఏర్పడిందా? అనే ప్రశ్న వస్తుంది. కొన్నిసార్లు అవసరం నిమిత్తం తప్పనిసరి పరిస్థితుల్లో ఇతర కుల వృత్తులు చేపట్టిన వారున్నారు. అంత మాత్రాన వారి కులం మారుతుందా? అనేది ప్రశ్న. ఇక వృత్తి పనిని నమ్ముకొని కాలం వెళ్ళదీస్తున్న వారికి, సమాజంలో కనీస ఆదరణ లేక వారి జీవన ఉపాధి పరిస్థితులు ఏవిధంగా మారాయి అనే తాత్వికతతో వివిధ రచయితలు రాసిన పద్యాలను ఈ పుస్తకంలో పొందుపరిచారు. వాటిలో వృషాధిప శతకంలో పాల్కురికి " గొల్ల స్త్రీ లు వీధుల్లో చల్లను అమ్మేవారని" రాసిన విషయాన్ని, అలాగే బసవ పురాణంలో " వీధిలో చల్లనమ్ముచు ఒక గొల్లకాంత జారి పడబోయి బసవరో అని కేక పెట్టగా బసవన కాపాడినాడు" లాంటి విషయాలు కలవు. వీటి ద్వారా బిసి కులాలకు చెందిన గొల్లల ప్రస్తావన నాటి కాలంలోనే రాయబడింది అనే విషయం ధ్రువీకరించాడు రచయిత దత్తయ్య. గొల్లడా! అనే శీర్షికతో కేశపంతుల వేంకట నర్సింహశాస్తి రాసిన ఐదు పద్యాలు చేర్చాడు. దోరవేటి ఒక పద్యంలో ఉప్పరుల గూర్చి 'కట్టడముల ధాత! కరము మోడ్తు' అని పల్కిన సందర్భాన్ని తెలియజేశాడు. దానితోపాటు దోరవేటి అన్ని కులాలను గురించి పద్యాల్లో ప్రస్తావించిన విషయం తెలియ పర్చాడు. గంగుల శాయి రెడ్డి 'కాపుబిడ్డ'(1937) లో మున్నూరు కాపులు మొదటి రోజుల్లో పడ్డ కష్టాలను తెలుపుతూ రాసిన పద్యం అయిన " కుడిమూపుపై కాడి యెడమ భుజంబున..." ను గూర్చి రాశారు. "తెలంగాణ పద్య కవిత్వం- బిసీ వాదం" శీర్షికలో 14 కులాల ప్రస్తావనతో వివిధ రచయితలు వారి రచనలలోని పద్య పంక్తులను సహ వాటి నేపథ్యంతో కూడిన విషయ వివరణ తెలియజేశారు.

ఈ పుస్తకంలో మరొక శీర్షిక "తెలంగాణ పాట- బిసి వాదం". ఆట- పాట, పని- పాట, ఆడుతు పాడుతు పనిచేస్తుంటే ఇలాంటి మాటలను బట్టి చూస్తే మనిషి జీవితంలో పాటకున్న ప్రాముఖ్యత ఏపాటిదో అర్థం అవుతుంది. పండితులకూ, పామరులకు అందరికీ ఆమోదయోగ్యమైనది, ఆదరపూరకమైనది పాట. "జర్మన్ భాషా సుభాషితం ప్రకారం ప్రతి వస్తువులోనూ ఒక  పాట నిద్రిస్తూ వుంటుంది, ప్రతి వస్తువూ ఆ పాటను స్వప్నిస్తూ వుంటుంది(అదే, పుట :73)" అన్నట్టుగా ఈ శీర్షికలో పాటల ద్వారా బిసీ కులాలు, వారి జీవన విధానం, సంఘర్షణలు, వారి పాటలో వృత్తికి సంబంధించిన పంక్తులు మొదలైన అంశాల పరిశీలన కలదు. అలాంటి కొన్ని ఉదాహరణలు: గూడ అంజయ్య చేతివృత్తుల వారి కష్టాలను తెలుపుతూ రాసిన పాట 'బావయ్యో...బావయ్యో', గోరటి వెంకన్న సబ్బండ వర్ణాల కష్టాలను తెలిపిన పాట 'పల్లే కన్నీరు' ఇందులో కుమ్మరి, కమ్మరి, మంగలి, కంసాలి, సాకలి, గౌడ, కురుమ కులాల బతుకు చిత్రం ఎలా ఛిద్రం అవుతుందో తెలియపరిచాడు. బిసీ కులాలను గూర్చి ఒకే పాటలో పలికిన మరో రచయిత జయరాజ్ పంక్తులు: 'గడ్డాలు మీసాలు గీసి/గుడ్డల్ని శుభ్రంగ ఉతికి/ వండె గుండిల్ని చేసి/ వంటా వార్పుల నేర్పి/మనిషిని మనిషిగ చేసిన..  బహుజనులే మన ప్రేమ పావురాలు/బహుజనులే మన శాంతి కపోతాలు' అంటూ బహుజన కులాల ప్రాముఖ్యాన్ని తెలిపాడు. అదే విధంగా కందికొండ రాసిన యూట్యూబ్ పాటలో: 'చలో చలో చలో చలో బిసి/ నీవే నీ తలరాతను రాసుకోలేసి/60శాతం ఉండి అడుక్కునుడు ఏంది' అంటూ బిసిల్లో ఐక్యత నింపేలా వారు రాజ్యాధికారం వైపు అడుగులు కల్పించాలంటూ స్ఫూర్తిని నింపే మరో పాటను నొక్కిచెప్పాడు. ఈ శీర్షికలో వివిధ రచయితలు పాటల రూపంలో బిసి కులాలకు సంబంధించి ప్రత్యేకంగా స్పృశిస్తూ రాసిన పాటలను, బహుజన, సబ్బండ వర్ణాల నేపథ్యంగా రాయబడిన పాటల ప్రస్తావనను గూర్చి అట్టెం దత్తయ్య విశ్లేషించారు. ఈ విభాగంలో సూచించిన ప్రధానమైన అంశం బి.సి.ల ఆశ్రితగాయకుల మౌఖిక సాహిత్యం అంతా గ్రంథస్థం అయిననాడు బి.సి.ల నిజమైన అస్తిత్వం తెలుసుకునే అవకాశం ఉంది అనే అంశం తెలిపాడు.

"తెలంగాణ వచన కవిత్వం- బిసీ వాదం" అనేది మరొక శీర్షిక. నిజానికి బిసీ వాద సాహిత్యం ఎక్కువ మొత్తంలో వచన కవిత్వంలో వచ్చిందని చెప్పొచ్చు. దానికి కారణం పీ.వీ.నరసింహ రావు గారి నూతన ఆర్థిక సంస్కరణల వల్ల జరిగిన పారిశ్రామికీకరణ, ప్రపంచీకరణల ఫలితంగా చేతి, కులవృత్తుల ప్రాభవం తగ్గిపోయింది.  బిసీల జీవన స్థితిగతులు దైన్యంలోకి నెట్టబడ్డాయి. వాటిని ఏకరువు పెట్టేందుకు 2000 సంవత్సరం తర్వాత చాలా మంది రచయితలు తమ కలాల గలాలను వచన రూపంలోనే ఎక్కువ  మొత్తంలో వినిపించారు. అలాంటి వచన కవితా సంకలనాలలో కొన్ని ' బహువచనం', ‘మేమే‘, ‘మొగి‘,  'వెంటాడే కలాలు- వెనుకబడిన కులాలు', ‘ఇరుసు’, ‘సమూహం’, ‘బి.సి.కవితా సంకలనం’ వంటి వచన కవితా సంపుటాలలో వారి అస్తిత్వాన్ని, జీవన సంఘర్షణలను, వృత్తుల విలువ తగ్గడం వల్ల ఎదుర్కొంటున్న కష్టాలను ప్రతిబింబించే రీతిలో వచ్చిన వచన కవితా సంకలనాలను పూర్తిస్థాయిలో విశ్లేషించే ప్రయత్నం కనిపిస్తుంది. వీటితో పాటు కొన్ని కులాల మీద వచ్చిన దీర్ఘ కవిత అయిన‘బువ్వకుండ’ వంటి వాటిని విశ్లేషిండం వల్ల రచయిత దత్తయ్య పాఠకులకు బిసీ సాహిత్యంలో రూపొందిన వచన కవిత్వ సాంద్రతను తెలిపే ప్రయత్నం చేశాడు. ఉదాహరణకు యువ రచయిత, పరిశోధకుడైన వడ్కాపురం క్రిష్ణ కుమ్మరి కులం వారి వ్యధలను తెలుపుతూ రాసిన 'మట్టి చిత్రం' కవితలో కొన్ని పంక్తులు: 

"జీవితమంతా మట్టిమయం

అంతెందుకు!?

అసలు మట్టి అంటేనే జీవితం

జీవితమే మట్టి కదా

అదే మట్టికుండ నాడు

రాగి, ఇత్తడి,వెండి

ఆఖరుకు ఇనుమును కూడా తట్టుకుని నిలబడింది

నేడు ప్లాస్టిక్

చెరలో బందీగా కనుమరగవగా

ఉత్పత్తి కులం నేడు ఉత్తి చేతులతో నిలబడిపోతున్నది..." 

ఇలా వచన కవిత్వంలో బిసీలకు సంబంధించిన వివిధ కులాలపై వచ్చిన కవిత సంపుటాలను, అందులోని వాదాన్ని, వర్ణనలను పాఠకులకు పరిచయం చేశారు. 

తెలంగాణ కథ- బి.సి వాదం, తెలంగాణ నవల బి.సి వాదం అనే పేర్లతో మరో రెండు శీర్షికలు కలవు. ఇక కథ, నవలల్లో బిసిల ప్రస్తావన అస్తిత్వ ఉద్యమానికి ముందు నుంచే వారి కులాలకు చెందిన, వారి జీవనశైలికి సంబంధించిన అంశాలతో కథలు, నవలలు కలవు. సమాజంలో ఉత్పత్తి, సేవా, చేతివృత్తుల పాత్ర గణనీయమైనది అవ్వడం మూలంగా వారి జీవన ముఖచిత్రాల గూర్చి ప్రత్యేకంగా  బిసీ వాదం పేరుతో కాకుండా ఒక కథ, నవలకు కథా వస్తువును ఎంచుకొనే క్రమంలో సహజంగానే కథా సంవిధానాల్లో వారి జీవిత చిత్రాలు అల్లబడినాయి. కథ, నవల ఎప్పుడూ ప్రజల పక్షం వహిస్తూ అన్ని వర్గాల వారి శ్రామిక, పీడిత, సమస్యాత్మక అంశాలను, భూస్వామ్య, పెట్టుబడిదారీ, పారిశ్రామికీకరణల పర్యవసానంగా ఉత్పన్నమైన సమస్యలను, వివాదాలను చిత్రీకరించే విధంగా వుంటాయి. దానికి తోడు సమకాలీన, చారిత్రక కల్పిత అంశాలచేత మనిషిని ఒక కొత్త ప్రపంచంలో లీనమయ్యేలా చేయగల్గి, సగటు మనిషిని వాటిలో ప్రతిబింబించే స్వభావాన్ని  కల్గి వుంటాయి. సమాజంలో, కుటుంబంలో అంతర్గతంగా ఇనుమడింపబడిన విభిన్నత కల్గిన కథావస్తువుతో సమాజాన్ని పెద్ద కాన్వాస్ లో దర్శించడానికి కథలు, నవలలు తోడ్పడ్తాయి.  బహుజనులను ఆధారంగా చేసుకొని వచ్చిన కథలు, నవలలకు సంబంధించిన వివరాలను రచయిత ఈ "తెలంగాణ బిసీ వాద సాహిత్యం" పుస్తకంలో ఎక్కువ మొత్తంలో నమోదు చేశారు. అందులో కొన్ని: చేనేత జీవిత సాధకబాధకాలను చెప్పే 'పడుగు పేకలు', గొల్ల- కురుమల కథల సంకలనం 'వేపకాయంత నిజం', నేరెల్ల శ్రీనివాస్ గౌడ్  ' మా బతుకులు', తుమ్మల రామకృష్ణ సంపాదకత్వంలో నాయీ బ్రాహ్మణుల జీవితాలను చిత్రించిన 'అడపం', ఉప్పల నరసింహం 'సబ్బండ వర్ణాల సారస్వతం' మొదలైన కథల సంపుటాలు ప్రధానంగా కనిపిస్తాయి. ఇక నవలల విషయానికి వస్తే గుడెళ్ళగుమ్మి మారెమ్మ, పట్నమొచ్చిన పల్లె- భూపాల్, సాంబయ్య సదువు, చీకట్లో చిరుదీపం, భూమిపుత్రుడు- కాలువ మల్లయ్య, సంకెళ్లు తెగాయి- ముదిగంటి సుజాతా రెడ్డి, ఊరువాడబ్రతుకు- దేవులపల్లి కృష్ణమూర్తి, పరంపర- శిరంశెట్టి కాంతారావు, సుషుప్తి- మాదిరెడ్డి సులోచన, బతుకు తాడు, కల్తీ బతుకులు- నేరెళ్ళ శ్రీనివాస్ గౌడ్ మొదలైన నవలలు ఇవన్నీ కూడా కేవలం మచ్చుకు కొన్ని మాత్రమే. దత్తయ్య ఈ పుస్తకంలో బహుజన, సబ్బండ కులాలపై వివిధ కవులు రాసిన కథలు, నవలలను చాలా మొత్తంలో తెలియపరిచారు. ముఖ్యంగా కథలను గురించి రాస్తూ బి.సి.ల జీవితాలకు సంబంధించి కథకులు విస్తృతంగా రాసినప్పటికి వాటిలో కులాల ప్రస్తావనలు మరుమరుగుగా చేయడం వెనుకున్న భయమేమిటో సందిగ్ధత ను రేకెత్తించే విషయం అని కథా రచయితలను ప్రశ్నిస్తాడు.

ఇక ఈ శీర్షికల తర్వాత చివరగా 'తెలంగాణ బి.సి.వాద సాహిత్య విమర్శ' పేరుతో ఒక శీర్షిక కలదు. విమర్శ అనగా సమీక్షించడం, పర్యాలోచించడం అనే అర్థాలు కలవు. బహుశా వెనుకబడిన వర్గాలపై వచ్చిన సాహిత్యం గురించి విమర్శ చేయడం పై స్థాయి వర్గాల వారికి ఆసక్తి వుండకపోవచ్చు. అందుచేత బిసీల, బహుజనుల సాహిత్యం పెద్దగా విమర్శకు నోచుకోలేదు. కవిత్వం, నవల, నాటకం, కథ ఇలా ప్రక్రియ ఏదైనా రచయిత దానిని ఏ పరిస్థితుల్లో రాశాడు, ఏ కోణంలో రాశాడు, ఏ ఆశయం చేత రాశాడు, తదుపరి దాని ప్రభావం ఎలా వుండబోతుంది అనే విషయాలన్నింటికీ విమర్శ దారి చూపుతుంది. బిసి సాహిత్య విమర్శలో ప్రధానంగా చెప్పబడే నాలుగు పుస్తకాలను తెలిపారు. అవి 'బి.సి కథలు ఒక విశ్లేషణ 2000-2010'- కథా సాహిత్యం పై బి.ఎస్.రాములు 2011 లో వెలువరించారు. 'కవిత్వంలో బిసి సూర్యోదయం' 2015 లో జూలూరి గౌరీశంకర్, ఈయన ఆధ్వర్యంలోనే బిసీ వాద కవిత్వం పై 'ఒక కవిత ఇరవై కోణాలు'. మరొక విమర్శ గ్రంథం 'ప్రవాహం' ఇది బిసి అస్తిత్వవాద యువ కవిత్వం పై వెలువడిన సంకలనం దీనికి చింత ప్రవీణ్ సంపాదకత్వం వహించారు.  ఇలాంటి ఎన్నో విషయాలను ప్రస్తావించిన దత్తయ్య ’వినతి‘ అనే శీర్షకలో ఇదొక చిన్న ప్రయంత్నమని వినయంగా చెప్పుకుంటాడు. ఇంకా కొన్ని కులాల గురించి, కొన్ని ప్రక్రియలలో వచ్చిన బి.సి.ల జీవితాలను గురించి ముందు ముందు రాసే ప్రయత్నం చేస్తానని చెప్పుకోవడం సమగ్రతకోసం ప్రామిస్ చేసినట్లుగా కనిపిస్తుంది. 

అట్టెం దత్తయ్య రూపొందించిన "ఈ తెలంగాణ బిసీ వాద సాహిత్యం" పుస్తకంలో పద్యం,పాట, వచన, కథ, నవలా ప్రక్రియల్లో బిసిలకు సంబంధించి కవులు వివిధ కోణాల్లో బహుజన, బిసీ కులాలను గూర్చి వ్యక్తం చేసిన అంశాలను విస్తృత పరిశీలనతో సంక్షిప్తంగా పొందుపరిచారు.  దత్తయ్య చేసిన ఈ ప్రయత్నం మాటల్లో, వాక్యాల్లో మాట్లాడినంత సులభం కాదనే విషయం పుస్తకాన్ని చదివే  ప్రతీ పాఠకుడికి అర్థం అవుతుంది. ఈ పుస్తకం బిసీలు, వారి అస్తిత్వవాదానికి సంబంధించిన కోణంలోనూ, పరిశోధన చేస్తున్న, చేయబోయే వారికి మార్గదర్శనం చేయడంలో ఎంతో కొంత పాత్ర పోషిస్తుందనడంలో సందేహం లేదు. బిసీ వాదం పై వచ్చిన పుస్తకాల వరుసలో అట్టెం దత్తయ్య పుస్తకం కూడా విలువైనదిగా మారబోతుందనేది సత్యం. ఏదేమైనా అట్టెం దత్తయ్య  సలిపిన ఈ కృషి ఒక చారిత్రక సందర్భాన్ని గుర్తుచేస్తుంది. అదేమిటంటే నాడు తెలంగాణ ప్రాంతంలో సాహితీవేత్తలు, సాహిత్యమే లేదన్న ఆంధ్ర సాహితీ మేధావులకు తెలంగాణ సాహిత్య విస్త్రృతిని, సాహిత్యకారులను పరిచయం చేస్తూ సురవరం వారు రూపొందించిన  'ఆంధ్ర కవుల సంచిక' లాగానే,  నేడు దళిత, మైనార్టీ, బహుజన వాద సాహిత్యాల ముసుగులో బిసీ వాద సాహిత్యం విస్తృతి, కవులు తెరచాటైన  స్థితి ఏర్పడింది. ఇలాంటి స్థితిలో రచయిత దత్తయ్య రాసిన ఈ "తెలంగాణ బిసీ వాద సాహిత్య గ్రంథం" బీసీ వాద సాహిత్యం యొక్క విస్తృతిని, కవులను సాహితీ ప్రపంచానికి తెలియజేసి నాటి  సందర్భాన్ని పునరావృతం చేసిందని చెప్పొచ్చు. ఏదేమైనా బీసీ వాదాన్ని వ్యక్తీకరించే  ప్రయత్నం లో ఈ "తెలంగాణ బిసీ వాద సాహిత్యం" గ్రంథం ఒక అడుగు ముందుకు వేసిందని చెప్పవచ్చు.

• డా. తాటికొండ లక్ష్మీనారాయణ
  విమర్శకులు
  (మయూఖ అంతర్జాల పత్రికలో ప్రచురితం)
  https://mayuukhathemagazine.com/%e0%b0%ac%e0%b0%bf-%e0%b0%b8%e0%b0%bf-%e0%b0%b5%e0%b0%be%e0%b0%a6-%e0%b0%b8%e0%b0%be%e0%b0%b9%e0%b0%bf%e0%b0%a4%e0%b1%8d%e0%b0%af-%e0%b0%b8%e0%b1%8d%e0%b0%a4%e0%b0%ac%e0%b1%8d%e0%b0%a6%e0%b0%a4/